BEBEKLERDE  BESİN ALERJİSİ

İnek sütü alerjisi nedir?

 İnek sütünde bulunan yaklaşık 20 proteinden en azından birine karşı bağışıklık sisteminin anormal cevap göstermesidir. Aslında tam tanımı “inek sütü protein alerjisi”dir.  Bebeklerde pek çok şeye hassasiyet olmasına rağmen son yıllarda en çok hassasiyetin inek sütüne karşı olması ile bebek besin alerjilerinin hemen hepsine yanlış bir tanım olarak “inek sütü alerjisi” denmektedir.  İnek sütü proteini genelde bebeğin beslenme ile aldığı ilk yabancı proteindir, çünkü anneler genelde süt ve süt ürünleri alır; bu da anne sütünden bebeğe geçer. Ayrıca alerjik özellik göstermeyen özel mamalar dışındaki tüm mamalar da süt tozu ile hazırlanırlar.

Bebeklik çağındaki alerjik hastalıklar nelerdir ?

 Bebeklerde en sık alerji şekli yanaklar başta olmak üzere tüm vücutta görülen ciltteki pullanma, kızarıklık, kaşıntı ile giden egzemadır.

 Bebeklerde besin alerjisi pişik şeklinde de görülebilir. 

 Kolik  bebeklerde sık görülen ve uzun süreli ağlama karakterize bir durumdur. Kolikli bir bebekte inek sütü alerjisi olasılığı %10-30 oranındadır.

 Bundan sonra ishal, kanlı dışkılama, kusma, karın ağrısı, erken doyma, iştahsızlık, makat etrafı kızarıklık ve çatlaklar, kilo alamama gibi bulgular ile beraber giden sindirim sistemi alerjileri görülür.

 Yaş ilerledikçe astım, ürtiker (kurdeşen), saman nezlesi daha sık görülmeye başlar.

 İlk 4 yaşta öksürük ve nefes alma güçlüğüyle seyreden bronşiyolitin nedeni, inek sütü alerjisi olabilir.

 Sık tekrarlayan orta kulak iltihabının da nedeni bazen inek sütü protein alerjisidir.

 Çok nadiren vücutta ani şişme, nefes darlığı, bayılma, ölüm gibi bulgularla ortaya çıkan anafilaksi her yaşta görülebilir.

 Büyük çocuklarda “kronik demir eksikliği kansızlığı” inek sütü alerjisinin tek bulgusu olabilir.

 İnek sütü alerjisi olanların yaklaşık yarısında atopik egzama olduğu, %25-50’sinde sindirim sistemi bulguları olduğu, diğer bulguların daha az olduğu görülmüştür.
 

Besin alerjisi ne zaman başlar? Ne zaman biter?

 İnek sütü alerjisi yaşamın ilk haftalarında başlar; 1. ay ile 6. ay arasında zirve yapar. Genelde 1 yaştan sonra düzelse de nadiren tüm çocukluk çağı boyunca devam edebilir. İnek sütü alerjisi olan çocuk düzeldikten sonra tolerans gelişir ve alerji tekrarlamaz. Bundan sonra hayatı boyunca süt ve süt ürünlerini genelde sorunsuz tüketir.  Ayrıca yumurta, soya ve buğdaya bağlı reaksiyonlar da 1-2 yaşından sonra kaybolur. Yer fıstığı, fındık, ceviz, balık ürünlerine karşı gelişen reaksiyonlar ise hayat boyu devam edebilir. 

İnek sütü alerjisi olan çocuk normal gelişir mi?

 İnek sütü alerjisi olan çocuklar genelde iyi gelişir. Diyetleri düzenlenirken protein ve kalsiyum eksikliği oluşturmamaya dikkat edilmelidir.  Alerji mamaları bebeğin ihtiyaç duyduğu enerji ve besin öğelerini hemen hemen tamamı ile karşılasa da bu besini reddeden çocuklarda büyüme geriliği olabilir. Yine şiddetli ishal ve kusması kontrol altına alınamayan bebeklerde büyüme geri kalabilir.

İnek sütü alerjisi olan bebeğin ailesi nelere dikkat etmelidir?

 Besin ambalajları dikkatle okunmalı, süt içerikleri olan ürünler alınmamalıdır.

 Alerjik besin maddeleri sorgulanmalı; fırın, lokanta gibi ev dışındaki yerlerde besin tüketilirken görevlilerden besin maddeleri sorgulanmalıdır.

 Süt ürünleri katılarak hazırlanmış yiyecekler (kek, kurabiye, bisküvi, börek vb.) süt ile terbiye edilerek hazırlanan gıdalar (püre, yayla çorbası, tarhana çorbası vb.) tüketilmemelidir.

 Şu ürünler de inek sütü proteini içerebilir: Keçi sütü, koyun sütü, puding,  kremalar. Keçi ve koyun sütünün inek sütü ile çapraz reaksiyonu nedeni ile inek sütü proteini alerjisi olan çocuklara keçi ve inek sütü verilmediği gibi bu hayvanların yoğurt ve peynirleri de verilmemelidir.

 Bazen yemeğin içinde bulunmasa bile kap –kacakta bulunan süt ve peynir gibi besin artıkları da alerjik belirtilere sebep olabilir.

 Normal devam sütleri ve standart formülalar süt proteini içerdiği için inek sütü alerjisi olan bebeklerde kullanılmamalıdır.

Bir bebekte inek sütü alerjisi olma olasılığı nedir?
 
 Genel olarak bir çocukta inek sütü alerjisi olasılığı ırk özelliklere ve araştırma yöntemine göre %2-20 arasıdır. Fakat son zamanlarda bu tanıyı biraz daha sık koymaktayız. Bunun sebebi; biz doktorların bu hastalığı daha iyi tanıması ve özel non-alerjik formül mamalar ile bulguların düzelmesi nedeni ile hastalığın artık daha rahat tedavi edilebilir olmasıdır.
 Aile hikayesi varsa risk artar. Kabaca bir çocukta alerji olma olasılığı ailede alerji yoksa %20-30; anne, baba veya kardeş alerjik ise %40-50’dir. Ancak anne veya babadan en az birisi ve bir kardeş alerjik ise %70-80’dir. Anne, baba ya da kardeşlerin alerjik hastalıkları saman nezlesi, astım, atopik dermatit (egzema) ve besin alerjisi olabilir. Olasılık bu şekilde yüksekse yeni doğan bebeğe anne sütü verirken dikkat etmelidir;  anne sütü verilemeyecek olursa özel bir mama ile bebeği beslenmesi uygun olacaktır.

Besin alerjisi olmaması için hamilelikte diyet kısıtlaması yapmalı mıyım?

 Hayır. Hamilelikte besin kısıtlamasının faydası yoktur.

Süt alerjisi olan bebek nasıl beslenmelidir?

 Bebek sadece anne sütü alıyorsa anne diyetinden sütü ve süt ürünlerini içeren besinleri (yoğurt, peynir, ayran, kefir, sütlü tatlılar, tereyağı) çıkarmalıdır. Ayrıca çapraz alerji nedeni ile anne dana eti de yememelidir. Bebek 4 aydan küçük ve anne sütü yeterli değil veya yoksa alerji maması (aminoasit formüla ya da ileri derecede hidrolize mama) ile beslenmelidir.  İnek  sütündeki proteinlerin parçalanması ve bu suretle de alerji yapma özelliklerini kaybetmeleriyle hazırlanan  mamalar, hidrolize mamalardır. Daha az alerjen olan aminoasit formüla mamalar ise proteinlerin yapı taşları olan amino asitlerden hazırlanan mamalardır. Alerji mamaları bebeğin tüm gereksinimlerini karşılayacak şekilde geliştirilmiştir, bebek gelişimin olumsuz etkilemez.

 6 aydan sonra anne sütü ve alerji mamasına ilaveten öğle ve akşam sebze çorbalarına kuzu eti eklenerek sebze çorbası verilebilir.  Başlangıçta elma, şeftali ve armut olmak üzere meyve püreleri ara öğünlerine eklenmelidir.

 7-8 aydan sonra yumurta sarısı az miktarda başlanıp yavaş yavaş artırılabilir. Ancak yumurta beyazına karşı hassasiyet de sık olduğu için reaksiyon olursa 1-2 ay yumurta verilmemeli, sonra tekrar yavaş yavaş yumurta denenmelidir.

 7 aydan sonra tavuk suyu çorba, şehriye çorbası gibi çorbalar sebze çorbasına eklenir.

 Pekmezin kalsiyum içerği açısından günde 2-3 tatlı kaşığı verilmesinde fayda vardır.  

 Yaş büyüdükçe meyve ve sebzeler artırılır. Et, balık, tavuk, mercimek dışında kuru baklagiller ve tahıllar günlük beslenmede kullanılmalıdır. Pirinç de yumurta beyazı, balık, mercimek, pirinç, ceviz, fıstık ve fındık gibi sık olarak alerji yapan bir besindir.  Ancak bütün besinlerin alerji yapabileceği unutulmamalıdır.

Emziren annenin diyet uygulaması faydalı olur mu?

 Evet. Emziren annelerde, annenin aldığı inek sütüne bağlı olarak da bebekte inek sütü alerjisi görülebilir. Bu durumda anne sütü vermeye devam etmeli, fakat anne olarak inek sütünü bırakmalısınız. Annenin diyetinden alerjik besinlerin çıkarılması çocukta ilk iki yılda atopik dermatit (egzama), ürtiker ve sindirim sistemi hastalıkları belirtilerini anlamlı olarak azaltır. Astım ve alerjik rinit gelişiminde ise annenin diyet uygulaması koruyucu değildir. 

 Ancak anne diyeti bozduğunda çocukta sorun olmuyorsa annenin diyet yapmasına gerek olmayabilir.

Alerji mamasının tadını ve kokusunu bebeğim sevmiyor, ne yapmalıyım?

 Bu durumda mamanın içine vanilya damlası, vanilya çubukları ya da ev reçeli gibi tatlandırıcılar eklenebilir.

İnek sütü yerine keçi sütü verebilir miyim?

 İnek sütü alerjisi olan çocuklar diğer hayvan sütlerine  (keçi, deve, koyun, manda)  de genellikle alerjiktir. İnek sütüne alerji olan çocukların %80-90’nında keçi sütü alerjisi de vardır. Keçi sütü verilen ve alerjik reaksiyon göstermeyen çocukta büyük ihtimalle “inek sütü alerjisi” tanısında da sorun vardır. Keçi sütü besin değeri düşük olduğu için (özellikle vitamin eksikliği) uzun süre boşu boşuna keçi sütü vermiş olabilirsiniz. Bu da çocuğun beslenmesini kötü yönde etkileyebilir.

Bebekler yemek istemedikleri besinlere karşı alerjik olabilir mi?

 Evet, besin alerjisi bazı küçük bebeklerde sezgisel olarak besini reddetme şeklinde olabilir. Bebek bu besini tükettiğinde huzursuzluk, ağlama atakları, kramplar ve karın ağrısı oluşabilir.

Çoklu besin alerjisi nedir?
 
 Çoklu besin alerjisi süt birden fazla besine karşı alerjisi bulunmasıdır. İnek sütü proteini alerjisi olanlarda en sık yumurta, fıstık, buğday, mercimek, ceviz, pirinç, soya ve buğdaya alerjisi bulunur. Ayrıca katkı maddeli (renklendirici, tatlandırıcı, koruyucu) besinlerde de alerjik reaksiyonlara sık rastlanmaktadır. Çilek, domates, çikolata gibi besinler ise alerjik olmayan mekanizmalarla kaşıntı, çarpıntı, baş ağrısı, nefes darlığı gibi bulgular verebilir.

Besin alerjisi için tanı yöntemleri nelerdir?

 En önemli tanı yöntemi aileden alınan öyküdür. Aynı besini alınca bulguların tekrarlaması ve besini kesince iyileşmesi tanıya götürür. Bu açıdan besin günlüğü tutma ve diyetten besinleri çıkararak denemeler yapma en yararlı tanı yöntemidir. Cilt ve kan testleri de tanıya yardımcı olmakla beraber yanlış sonuçlar çıkma olasılığı da vardır.  Unutulmamalıdır ki cilt ve kan testlerinde bir besine karşı alerji saptanmasa bile, tanısal amaçla ağızdan şüphelenilen alerjenin kesilmesi (“oral challenge testi”) ve hastanın verdiği yanıta bakılması gerekir.

 Sadece cilt ve kan sonucuna göre karar vermek gereksiz diyete ve bunun sonucunda da çocuğun büyümesinde ve gelişmesinde bozulmaya neden olabilir. Sonuç olarak teşhis ayrıntılı öykü, alerji testleri, eliminasyon diyeti ve gerekli durumlarda yükleme testi ile konur. Kesin teşhis konulmasında deneyim ve uzmanlaşma çok önemlidir. Sadece kan testleri ile inek sütü alerjisi teşhisi konulmaz.

 Bu arada şunu belirtmeliyim ki, internette okuyacağınız pek çok testin (örneğin IgG alt grup antikorları yani “York testi”, biyopsi, endoskopi, saç incelemesi) besin alerjisi için tanısal değeri yoktur.

Endoskopi açıklanamayan sindirim sistemi şikâyetleri, gelişme geriliği ve demir eksikliği kansızlığında diğer hasatlıkları ekarte etmek için uygulanabilir.

Besin alerjisi hangi hastalıklar ile karışır?

 Kusması olan küçük çocuklarda besin içeriğinin mideden yemek borusuna kaçışı ile olan “gastroözafagial reflu hastalığı” ile besin alerjisi karışır.  Büyük çocuklarda ayrıca hazımsızlık, inek sütü şekerine hassasiyet olan “laktoz entoleransı”, fonksiyonel barsak hastalıkları da işin içine girer. Bu nedenle doktorunuz tanıyı koymada zorlanır. Bu durumda ek testler isteyecektir.

İnek sütü alerjisinde ilaç tedavisi nasıl olmalıdır ?

 İnek sütü alerjisine bağlı kaşıntı olan çocuklarda kaşıntıya yönelik ilaçlar,  egzema bulgularını düzeltici kremler ve nemlendiriciler kullanılabilir. Nefes sıkışması ve hırıltı olanlarda nefes açıcı ilaçlar kullanılabilir.