Meningokok Enfeksiyonu ve Aşılar

 Meningokok enefeksiyonu dünya çapında tekrarlayan salgınlara yol açan bir enfeksiyondur. Kanda enfeksiyon, gangrene bağlı organ ve doku kaybı, menenjit meningokok bakterisinin yol açtığı hastalıklardır. Bakteri, sadece insanda hastalık yapar. Pek çok kişinin boğaz florasında bulunabilir, bu kişiler sadece  hastalığı bulaştırırlar. Bakterinin 13 serotipi vardır. Ancak ağır hastalık oluşturanlar A, B, C, Y ve W-135'dir.

 Meningokok enfeksiyonu yüksek ölüm ve sakatlık bırakma oranları ile seyreder. En sık şekli menenjittir ve bakterinin kan yoluyla yayılan ve beyin zarına yerleşen şeklidir. Ağır meningokok hastalığının %5-20'sinde  menenjit olmadan yüksek ateş, şok, ciltte kanamalar ve ağır organ yetmezliği ile giden meningokoksemi tablosu oluşur. Ayrıca meningokoklar zatürre, orta kulak iltihabı, kalp zarı iltihabi, gırtlak ilihabı gibi enfeksiyonlara da sebep olabilir.

 Türkiye'de tüm yaşlarda görülme sıklığı yaklaşık yılda 2-4/100.000'dir. Yıllık toplam hasta satısı 1400-2800 civarındadır. Bu hastalığa yakalanma sıkığını ve oluşturacağı hasarı araç içi trafik kazası olasılığına benzetiyorum, bu hastalık da nadir başımıza geliyor ama nasıl ağır bir beden hasarı ya da kayıptan korunmak için her rabaya binişimizde emniyet kemeri takıyorsak biz de bu çoksık görülmeyen hastalığa karşı aşı ile korunmalıyız.  Ensık görüldüğü yaş grubu 0-5 yaş, genç erişkinler ve yaşlılardır. Ülkemizde çocuklarda  en sık B ve W-135 menenjit etkenidir. C ve Y tipleri şimdilik görülmüyor ama globolleşen dünyadan bize ne zaman yayılacağını bilemeyiz; onun için aşı preparatalrı içine bu tiplerde konmuştur. Aşı şeması tamalandığında ömür boyu koruma sağladığı düşünülmektedir. 

 Hastalık hızla yayıldığından hasta ile  ile  temas edenlere koruyucu tedavi ilk 24 saat içinde yapılmalıdır. Hastalığın tedavisinde antibiotik yanında yoğun gözlem, sıvı tedavisi, şeker düşüklüğü ve sodyum düşüklüğünün önelnmsi, havale tedavisi, beyin kan akımında değişikliklerin önlenmesi gibi pek çok destekleyici tedavi gerekir. Bunlara rağmen ölüm oranı yaklaşık %40; sağırlık, epilepsi, kol veya bacak kaybı, zeka geriliği gibi sakatlık oranı %20'dir.

Yeni kulak  aşılar küçük bebeklerde etkili, etkinliği uzun sürelidir, boğazda taşıyıcılığı azaltırlar. Bunlardan ülkemizde Menactra (A,C, Y, W türlerine etkili; 9. aydan itibaren ilk doz uygulanabilir; ancak koruyuculuk bazen kısa olabilir) ve Nimenrix ( A,C,Y, W tiplerine etkili; A tipine daha etkili; 2. aydan itibaren ilk doz yapılabilir), Menquadfi (A,C, Y, W türlerine etkili; etkinliği yüksek, ancak sadece 1 yaştan sonra tek doz yapılabiliyor)  vardır. Ne yazık ki 1 yaş altı meningokok vakalarının %65'i B tipidir. Bexsero adlı Men B aşısı Avrupa'da ruhsat aldıktan sonra Kasım 2018'de Türkiye'de kullanıma sunulmuştur. Umarız yakın gelecekte her iki aşının tek flakonda birleştiği ve çocuğun ziyaret sayısının azaltıldığı aşılar üretilecektir. Bu aşılar şimdi Sağlık Bakanlığı programında değil ama uygun ekonomik koşullar oluştuğunda aşıların aile hekimliğince yapılacağını ümit ediyorum. 

Aşı takvimi konusunda ailelerimiz kafası maalesef karışık. "Hangi aşıyı yaptırmalıyım?" sorusu bize sık sık soruluyor. Meningokok B aşısını bir aşı, karma tipleri içeren aşıları da ayrı bir aşı olarak değerlendirmek gerekiyor. Önerimiz her iki aşıyı da yaptırmanız. Yaşa göre değişecek şekilde karma tip aşıyı 1-3 doz,  B tipi meningokok aşısını da 2-3 doz yapmak gerekiyor. Fiyatları ise maalesef yüksek,  Ocak 2025 itibari ile karma tip aşının eczane fiyatı 2240 TL.nin biraz üzeri, Menquadfi 2605 TL, Bexero'nun fiyatı ise 2837 TL'dır. 

Bu aşılardan maalesef Meningokok B (Bexsero) aşısında yan etki sıklığı biraz daha fazla.  Yüksek ateŞ sıklığı %5-25 arası değişiyor. Benim klinik gözlemimde ise (tahminen yaptığım 5000 üzeri aşıdan) ancak 5-6 hastada bana geri dönüş yapacak kadar yüksek ateş ve aşı yerinde şişlik gözlemim oldu. Uzun süreli yan etki ise benim gözlemime ve literatüre göre yan etki yoktur. Karma tip aşıda ise yan etki sıklığı çok daha azdır.